Marzanna co : robimy, mówimy, śpiewamy. Slavic rituals, practices and customs

Marzanna

Zwyczaj ten obchodzony do dziś w całej Polsce nazywany jest topieniem lub paleniem kukły słomianej zwanej Marzanną, Moreną, Śmiercią, Śmiercichą. Marzanna jest wyobrażeniem i symbolem zimy, śmierci, wszelkich chorób i zła a jej niszczenie symbolizuje jej koniec, rodzenie się nowego życia, magicznym przywoływaniem wiosny. Ludzie zmęczeni zimą, nie chcąc dłużej czekać na przybycie wiosny starają się ją przywołać topiąc kukłę Marzanny. Obrzęd topienia zazwyczaj odbywa się 21 marca, w pierwszy dzień wiosny, bądź po prostu w jeden z dni przedwiośnia, kiedy to śnieg już topnieje, a na świecie pojawiają się pierwsze kwiaty. Kukłę Moreny - postać kobiecą, robi się ze słomy i w zależności od regionu w którym obrzęd jest odprawiany przyodziewa się w białe płótno albo stroi się w świąteczne ubranie: biała koszulę, gorsecik, spódniczkę, koniecznie z wiankiem na głowie. Tak zrobioną Marzannę w uroczystym orszaku obnosi się od domu do domu aby zabrała z niego całe zło, wszelkie choroby, kłopoty i niepowodzenia. Następnie wynosi się ją i podpala, palącą się kukłę wrzuca do wody, stawu, jeziora, rzeki. Wszystkie te czynności wykonywane przez uczestników obłożone są pewnymi nakazami i lepiej nie ryzykować zachowania niezgodnego z rytuałem, bo może to sprowadzić nieszczęście. Np. nie wolno dotykać pływającej już w wodzie Marzanny bo może uschnąć ręka, należy jak najszybciej odejść z miejsca topienia Moreny, nie oglądając się za siebie bo można się rozchorować. Trzeba uważać by odchodząc nie potknąć się i nie upaść bo oznaczać to będzie rychłą śmierć.

Ten stary obrzęd topienia Marzanny przetrwał do dziś, pewnie dlatego, że stał się dziecięcą zabawą urządzaną na powitanie wiosny. Obecnie bardzo zmodyfikowany przede wszystkim przez dzieci praktykowany jest dobrą raczej zabawa niż obrzędem żegnania zimy. W wielu regionach został bardzo zmieniony i obok kukły dzieci palą również złe stopnie wycięte z kartony, których nie chcą dostawać w szkole.

Gaik

W niektórych regonach Polski np. na Śląsku zwyczaj topienia Moreny nierozerwalnie związany jest z innym od wieków praktykowanym obrzędem zwanym gaikiem, maikiem, lateczkiem.

Tak jak utopienie Marzanny było wygnaniem zimy, tak wprowadzenie gaika do wsi było symbolem wprowadzenia wiosny, początkiem nowego roku gospodarczego, rozpoczęciem prac na roli. Gaik to gałąź sosny lub jodły przystrojona przez dziewczęta wstążeczkami, świecidełkami, koralikami. Obchodzono z nią wieś, podobnie jak z Marzanną śpiewając piosenki. Z tym, że Gaik mogły wnosić tylko dziewczęta.

Inne obrzędy magiczne

Z obrzędami przywoływania wiosny związanych było szereg różnych praktyk magicznych mających na celu zapewnienie płodności gleby i urodzaj plonów. Istniał np. zwyczaj oblewania wodą czy obdarowywania jajkami. Oblanie kogoś wodą stanowiło dość swoistą formę życzenia, aby pola jego nie ucierpiały od suszy. Natomiast jajka w wierzeniach słowiańskich podobnie jak w wierzeniach innych ludów były symbolem płodności, siły witalnej. Jaja przeznaczone do obdarowywania były pięknie zdobione malunkami symbolizującymi Boga słońca i płodności. Innym zabiegiem gwarantującym dobre plony był zwyczaj podkładania pod pierwszą zaoraną skibę palmę albo ziele poświęcone w poprzednim roku. Pierwsze wypędzane na pastwisko bydło odbywało się wspólne dla całej wsi, zazwyczaj w dzień św. Wojciecha i św. Jerzego 23 kwietnia. Aby chronić bydło przed złymi mocami, kładziono pod progiem obory Wielkanocą palmę, sól, jajko i nóż. Okadzano je dymem z ogniska w którym palono Wielkanocne palmy.

Bocian i jaskółka

Najbardziej oczekiwanym zwiastunem wiosny były ptaki powracające z dalekich krajów. Bocian symbolizował macierzyństwo, a ten kto pierwszy zobaczył jaskółkę miał zapewnione powodzenie w życiu.